Leestijd: 4 minuten

In 2 Samuël 13 wordt geschreven over seksueel misbruik in het gezin van koning David. Thamar wordt verkracht door haar halfbroer Amnon. Hij begeert haar, maakt met zijn vrienden een plan hoe hij haar in de val kan lokken en hij voert zijn boze plan ook daadwerkelijk uit.

Het is verrassend hoe gedetailleerd deze traumatische gebeurtenis in Gods Woord wordt beschreven. Je ziet bij het lezen de film hiervan zich bijna voor je ogen afspelen. De Heilige Geest geeft in de Bijbeltekst woorden aan het onbeschrijflijke leed van Thamar, haar protest als Amnon haar overweldigt en haar diepe ontreddering als het misbruik heeft plaatsgevonden. We lezen ook over de blinde lust van Amnon en de machteloze reactie van vader David.

Impact

Seksueel misbruik heeft grote impact in families en in kerkelijke gemeentes. Wie met zo’n situatie te maken heeft kan zich enorm machteloos voelen. Je wilt alle betrokkenen recht doen. Ook wil je beslist niet wegkijken. Je vindt het vreselijk wat er is gebeurd. Maar je zoekt ook naar een perspectief na seksueel misbruik: is er een weg om als familie of als kerk sámen verder te kunnen? En je vraagt je af: wat zou Gods weg zijn in deze situatie?

Zou David zich ook zo gevoeld hebben toen hij hoorde over de vreselijke wandaad van Amnon tegenover Thamar? In 2 Samuël 13 lezen we: Als de koning David al deze dingen hoorde, zo ontstak hij zeer. Maar het blijft onduidelijk of deze hevige verontwaardiging tot actie leidde. Eerder lijkt hij – hoewel hevig geroerd – machteloos te zijn. Wat zouden wij doen als Thamar onze dochter was? Of een (doop)lid van onze gemeente? Wat zouden wij zeggen als Amnon onze zoon was? Of als hij in een pastoraal gesprek tegenover je zou zitten? En wat zouden we Absalom adviseren als hij ons zou raadplegen over het afschuwelijke trauma dat in zijn familie heeft plaatsgevonden?

Onderzoek

Recent stond in het Reformatorisch Dagblad een interview met Aletta Simons. Zij deed jarenlang onderzoek naar families waarin seksueel misbruik speelde tussen broers en zussen. Net als elk onderzoek heeft ook het werk van Simons een beperkte scope. Toch kan haar onderzoek dienstbaar zijn om een perspectief te vinden na het afschuwelijke leed van dit misbruik. Simons onderscheidt drie soorten interventies die van belang kunnen zijn bij hulpverlening na seksueel misbruik:

1. Interventies met ouders om een veilig gezinsklimaat te herstellen. Denk daarbij aan educatie over een gezonde seksuele ontwikkeling. Maar ook aan het stellen van gezonde grenzen binnen het gezin. Bovendien doen ouders er goed aan om te reflecteren op hun eigen pedagogisch handelen.
2. Interventies om traumaklachten te verwerken. Het gaat hierbij om therapie voor slachtoffers, zodat heling van de wonden wordt bevorderd. Maar ook plegers van seksueel misbruik hebben hulp nodig om verantwoordelijkheid te leren nemen voor hun handelen.
3. Interventies om vertrouwen te herstellen en te zoeken naar relatieherstel.

Gemeente

Het onderzoek van Aletta Simons richt zich op professionele hulpverlening. Toch is het werk van Simons ook leerzaam voor kerken die in hun midden te maken hebben met seksueel misbruik, hetzij binnen families in de kerkelijke gemeente, hetzij door personen die in de kerk verantwoordelijkheid dragen. Als we ‘gezin’ vervangen door ‘gemeente’ en ‘broers en zussen’ door ‘broeders en zusters’ kunnen de drie soorten interventies die Simons aanreikt helpen om een koers te bepalen voor de praktijk van de kerkelijke gemeente.

Een veilig klimaat in de gemeente

Wat kan de gemeente doen als ze in haar midden te maken krijgt met een situatie van seksueel misbruik die veel opschudding geeft?

• Educatie over gezonde Bijbelse seksualiteit. De kerk kan zichzelf de vraag stellen of het Bijbelse onderwijs in prediking, catechese en pastoraat voldoende gestalte krijgt. Een situatie van seksueel misbruik kan aanleiding geven om zich erin te verdiepen hoe het misbruik ‘werkt’, welke processen zich dan voordoen en wat Gods Woord hierover zegt. Het kwaad en de duisternis van het misbruik moet eerlijk worden benoemd en ontmaskerd.
• Reflecteren op zichzelf: ouders die te maken krijgen met seksueel misbruik in hun gezin doen er goed aan om in de spiegel te kijken. Nee, zij zijn daarmee niet de plegers of de schuldigen geworden. Maar wat zegt het misbruik over hun gezinsklimaat? Zijn er factoren die het in de hand hebben gewerkt? Evenzo kunnen kerken(raden) die met misbruik te maken krijgen, reflecteren op het klimaat in hun gemeente en maatregelen nemen om de veiligheid te bevorderen. Dat hoort bij gezond leiderschap in de kerkelijke gemeente.

Ook de omstanders moeten niet aan seksueel misbruik voorbij gaan. Het trauma hiervan raakt de direct betrokkenen. Maar het heeft in een familie en in een kerk eveneens grote impact. Daar moet bij worden stilgestaan.

Heling voor de betrokkenen

Als er in een gemeente seksueel misbruik speelt moet er pastorale steun zijn voor alle betrokkenen.

• Voor slachtoffers vraagt dit om erkenning van de wond van het seksueel misbruik. De eenzaamheid van Thamar waarover we in 2 Samuël 13 lezen zou in de gemeente niet moeten voorkomen. Een slachtoffer van misbruik heeft erkenning, een luisterend oor, pastorale zorg en gebed nodig.
• Ook voor plegers van misbruik is deze pastorale begeleiding nodig. Daarin kan worden aangedrongen op verantwoordelijkheid nemen voor de schade die is aangericht. In de begeleiding van een pleger mag doorklinken: Wie zijn overtreding bedekt zal niet voorspoedig zijn, maar wie ze bekent en laat zal barmhartigheid verkrijgen (Spr. 28: 13). Maar dat kan niet zonder erkenning van schuld en belijdenis daarvan.
• Opvallend in het onderzoek van Simons is dat bij hulpverlening na seksueel misbruik veel aandacht uitgaat naar de ouders en de andere gezinsleden, die zelf niet direct plegers of slachtoffers zijn. Dit is in de gemeente een belangrijk aandachtspunt. Niet alleen de plegers en de slachtoffers, ook de familieleden worstelen intens met de gevolgen van het misbruik. Daar mag in de gemeente en het pastoraat ook oog voor zijn.

Herstel van vertrouwen en van relaties

Al te vaak beginnen kerkelijke gemeenten bij deze laatste stap: herstel van het vertrouwen. Er moet vergeven worden, het liefste spoedig. Het onderzoek van Aletta Simons leert ons echter dat er pas perspectief is na seksueel misbruik als er voldoende aandacht is geweest voor de wonden die zijn geslagen. Dit geldt ook voor seksueel misbruik binnen de gemeente. Soms duurt het jaren voordat er ruimte komt voor een gesprek tussen het slachtoffer en de pleger. Soms kan het zelfs komen tot vergeving. De kerkelijke gemeente mag die optie altijd benoemen als een Bijbelse weg, als die maar nooit geforceerd wordt.