Leestijd: 4 minuten

Begin deze week zond de EO een aangrijpende documentaire uit over seksueel misbruik onder titel Ik was een kind. Hoofdpersoon Anneloes groeide op in een reformatorisch gezin. Ze vertelt in de documentaire over het seksueel misbruik dat ze daar meemaakte. Met verschillende betrokkenen blikt ze terug op het misbruik en op de wijze waarop haar omgeving daarop reageerde. In de film staat haar persoonlijke verhaal centraal. Dat heeft natuurlijk altijd iets subjectiefs. Toch houdt deze documentaire ons een spiegel voor. Het is goed om daar eerlijk in te kijken.

Ravage

Wie de documentaire bekijkt wordt deelgenoot van een hartverscheurend levensverhaal. Allereerst het verhaal van Anneloes zelf, nu een veertiger. Haar levensverhaal spreekt van een jarenlange worsteling met de gevolgen van misbruik. Zo worstelde ze met anorexia en verbleef ze als jongvolwassene maandenlang in de isoleercel van een psychiatrische inrichting. Ook beschadigde ze zichzelf en waren er tijden dat ze het liefste dood was. Achter Ik was een kind schuilt ook het dramatische verhaal van een familie die decennia later nog worstelt met de gevolgen van seksueel misbruik. De hoofdpersoon heeft al vele jaren geen contact meer met haar broers, zussen en moeder. De documentaire illustreert pijnlijk de ravage die seksueel misbruik nalaat, soms zelfs door verschillende generaties heen.

Duisternis

Seksueel misbruik binnen een christelijk gezin is niet alleen een privézaak. Het raakt ook de Naam en de eer van God. De vader van Anneloes die door haar beschuldigd werd van seksueel misbruik, was kerkelijk ambtsdrager en had een prominente functie in de christelijke politiek. Veel slachtoffers van seksueel misbruik geven aan dat het misbruik sterke invloed heeft op hun godsbeeld. In een interview in het Nederlands Dagblad zegt Anneloes: De God uit mijn jeugd stond voor duisternis. Die ene zin illustreert dat seksueel misbruik één van de vurige pijlen is van de vorst der duisternis. Gelukkig zegt Anneloes er in hetzelfde interview achteraan: De God die Ik nu ken is een God die het Licht voor de wereld is, ook voor mij. Het is te hopen dat vele slachtoffers van misbruik dat perspectief mogen kennen.

Rechtspraktijk

Een moeilijke vraag die zich vanuit deze documentaire opdringt is het gegeven uit de rechtspraktijk dat seksueel misbruik één van de moeilijkst te bewijzen delicten is. De hoofdpersoon deed aangifte tegen haar vader en broer. Tweemaal volgde vrijspraak vanwege gebrek aan bewijs. Merkwaardig is dat de vader in een gezinsgesprek expliciet het misbruik bekende, maar een verslag van dat gesprek gold in juridische zin niet als bewijs. Veel slachtoffers van seksueel misbruik hebben vergelijkbare ervaringen: vele aangiften eindigen in vrijspraak vanwege gebrek aan bewijs. Deze kwestie doet denken aan de woorden uit Psalm 35:22 waar de psalmdichter bidt: HEERE, Gij hebt het gezien. Soms is dat de enige weg die overblijft.

Binnen de kerk is het goed om de juridische werkelijkheid rond seksueel misbruik nooit in mindering te laten komen op een steunende houding richting de betrokkenen bij seksueel misbruik. Anneloes vermeldt in de documentaire dat ze regelmatig pastoraal bezoek kreeg. Dat stopte echter abrupt tijdens een kerkelijke behandeling van haar kwestie. Dat is een pijnlijke uitkomst van haar poging om juridisch en kerkelijk gehoor te vinden voor het onrecht dat haar is aangedaan.

Ontferming

Ik was een kind houdt ons een spiegel voor en geeft ons huiswerk. Enkele gedachten daarover. Het eerste is dat de reactie op misbruik ertoe doet. Met nadruk geeft hoofdpersoon Anneloes aan dat ze niet het meeste geleden heeft onder het misbruik zélf, maar veel meer onder de reactie vanuit de omgeving. Het bekende ‘victim blaming’ is in het levensverhaal van Anneloes zeer pijnlijk zichtbaar. Het is bijzonder helend voor slachtoffers als zij zich gehoord voelen en erkenning krijgen voor het leed dat hen is aangedaan.

Dat betekent niet dat omstanders het in alles eens hoeven te zijn met de reactie van een slachtoffer en dat er voor hen geen vragen overblijven, maar wel dat ze erin slagen om een naaste te zijn. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Lukas 10: 25 – 37) spreekt van een priester en een leviet die het leed van hun naaste negeerden. De Samaritaan gaf het goede voorbeeld: hij ontfermde zich over zijn naaste. De Heere Jezus sluit deze gelijkenis af met de oproep: Ga heen en doe gij desgelijks. Die houding is ook nodig bij seksueel misbruik.

Een ontroerende passage in de documentaire is het gesprek dat Anneloes voert met haar oom, de enige broer van haar overleden vader die nog in leven is. Royaal erkent de oom dat hij destijds uit zelfbescherming net als vele anderen wegkeek voor het misbruik. Ter plekke biedt hij daarvoor zijn excuus aan, waarop Anneloes constateert: dat is erg laat, maar niet té laat.

Plegers

Deze ontferming hebben ook plegers van seksueel misbruik nodig. Zij hebben groot onrecht gedaan en het is passend dat het recht zijn beloop heeft. In hetzelfde gesprek dat Anneloes voert met haar oom vertelt deze dat hij de vader van Anneloes op zijn sterfbed vroeg of hij vrede had met God. Dat is voor alle plegers van seksueel misbruik een levensbelangrijke vraag. Voor plegers van seksueel misbruik gelden de woorden van Salomo: Die zijn overtredingen bedekt, zal niet voorspoedig zijn; maar die ze bekent en laat, zal barmhartigheid verkrijgen (Spr. 28: 13). Als het goed is leidt dat ook altijd tot berouw en erkenning richting slachtoffers. Een treffend onderdeel van de documentaire is dat hoofdpersoon Anneloes tot op het einde van zijn leven gezocht heeft naar de erkenning van haar vader. Aan het einde van documentaire spreekt ze nadrukkelijk uit: ‘Wat heb ik van die man gehouden’.

Kerkelijke aanpak

Een andere les uit Ik was een kind is de reactie van de kerk op het seksueel misbruik. Uiteraard laat de documentaire het persoonlijk gekleurde verhaal van Anneloes zien, maar de complexiteit en polarisatie rond seksueel misbruik worden helder geïllustreerd. De betrokken ambtsdragers van destijds zijn gevraagd om een reactie, maar gaven aan dat vanwege hun ambtsgeheim niet te kunnen doen.

Toch is het begrijpelijk dat de woordvoerder van het Meldpunt seksueel misbruik reformatorische kerken in Nieuwsuur eerlijk aangaf dat hij met ‘plaatsvervangende schaamte’ de documentaire heeft bekeken. De kerkelijke behandeling van de klachten van Anneloes wekken op z’n minst de suggestie dat objectiviteit en zorgvuldigheid niet voldoende waren gewaarborgd. Het is belangrijk dat kerken zorgvuldig omgaan met klachten van seksueel misbruik en zich daarbij laten bijstaan door deskundigen. De Naam en de eer van de Heere zijn ermee gemoeid. Het is positief dat daarvoor de laatste jaren meer aandacht is. Kerkelijke meldpunten zijn er niet zonder reden.

Aansporing

Wie Ik was een kind heeft gekeken houdt daar een verdrietig en verontwaardigd gevoel aan over. De documentaire is een indringende illustratie van het grote onrecht van seksueel misbruik. Daar mogen we in de christelijke gemeente wel wat meer verontwaardigd over zijn. Ik was een kind is een krachtige aansporing om slachtoffers van seksueel geweld recht te doen en plegers op te roepen zich te bekeren van hun zondige wegen. Want ieder slachtoffer van seksueel misbruik is er één teveel.

---

Gepubliceerd: 04-04-2025