Bij feminisme denken veel mensen aan de strijd om gelijke rechten voor vrouwen: het recht om te stemmen, meer kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. In het kort: geen discriminatie op basis van je vrouw-zijn. Carrie Gress, fellow aan het Ethics and Public Policy Center in Washington, schreef een boek over de geschiedenis van het feminisme. Zij laat een heel andere visie op het feminisme zien. Volgens Gress gaat het bij het feminisme om het omverwerpen van het patriarchaat, het model waarin de man hoofd is van het gezin. De geschiedenis van het feminisme is volgens deze schrijfster verbonden aan atheïsme, occultisme, communisme en vrije seks en heeft uiteindelijk niets goeds voor de vrouw teweeggebracht.
In het vertaalde boek Het einde van de vrouw. Hoe de strijd tegen het patriarchaat ons heeft vernietigd [1], kunnen we veel lezen over de duistere geschiedenis van het feminisme. Gress is vrouw, moeder en filosofe en woonachtig in de Verenigde Staten. Het is belangrijk om te beseffen dat Gress vrouw is, omdat zij ingaat tegen de beweging die zegt voor vrouwen op te komen. De auteur beschrijft op vlotte wijze deze geschiedenis aan de hand van een schets over een aantal hoofdpersonen uit het feminisme. Ze geeft analyses over wat er allemaal fout is gegaan door het feminisme, maar ze schrijft ook op een mooie manier hoe dat moet worden hersteld. In twee afleveringen wil ik haar boek bespreken.
Mary Wollstonecraft
De Engelse Mary Wollstonecraft (1759–1797) wordt beschouwd als de moeder van het feminisme. Ze wilde de samenleving hervormen door de mannelijke hiërarchie af te schaffen. Dit noemde ze de “tirannie van mannen”. Mary’s ideeën kwamen enerzijds voort uit de Franse Revolutie, anderzijds speelde haar thuissituatie in jaar jeugd een grote rol. Haar ouders verhuisden vaak om schuldeisers te ontvluchten. Mary’s vader Edward was alcoholist en verkrachtte en mishandelde zijn vrouw. Moeder Elizabeth toonde weinig liefde aan Mary. Later gaat Mary als schrijfster aan de slag en komt ze in een intellectuele omgeving terecht. Ze krijgt een relatie met de Amerikaanse importeur Gilbert Imlay. Hij verlaat haar na de geboorte van dochter Fanny, waardoor Mary een alleenstaande moeder wordt.
Vanwege het uiteenvallen van deze relatie doet Mary twee keer een zelfmoordpoging. Later trouwt ze met William Godwin (1756–1836). Over Godwin zegt Carrie Gress: “Hij had een reputatie opgebouwd als overtuigd anarchist en had het “bezitten van een vrouw” in het huwelijk beschreven als “walgelijk egoïsme”. Hij geloofde dat het gezin de vijand van het geluk was vanwege de inherente “onnatuurlijke” slavernij van de mannelijke seksualiteit” (p. 34). Dit huwelijk is van korte duur. In het kraambed sterft Mary. Haar pasgeboren dochter Mary Wollstonecraft Godwin, is later bekend geworden als Mary Shelley (1797–1851) en werd ook schrijfster.
De feministische nalatenschap van Mary Wollstonecraft
Mary Wollstonecraft werd een bekend schrijfster door haar boek A Vindication of the Rights of Men uit 1790. Haar bekendste boek werd A Vindication of the Rights of Woman (Pleidooi voor de rechten van de vrouw) dat werd uitgegeven in 1792. In dit laatstgenoemde boek draagt ze drie punten aan. Ten eerste “dat de samenleving fundamenteel moet worden geherstructureerd, zonder mannelijke hiërarchieën”. Ten tweede “dat het onderwijs voor vrouwen moet veranderen” en ten derde “dat vrouwen opnieuw moeten worden geclassificeerd zodat hun waardigheid wordt gerespecteerd” (p. 35). Wollstonecraft was tegen mannelijke instellingen zoals het leger en de kerk, omdat die zijn gebaseerd op gehoorzaamheid. Deze instellingen geven mannen de macht en houden de onderdrukking van vrouwen in stand. Daarom moesten hiërarchieën verdwijnen. Ze vond dat de maatschappij hervormd moest worden zonder mannelijke machtsstructuren en de daaruit voortvloeiende onderdrukking van vrouwen.
Volgens Gress is een belangrijk idee in het werk van Wollstonecraft de nadruk op de vrouw als “menselijk of rationaal wezen en niet als vrouw.” De auteur concludeert kritisch: “De gevolgtrekking is dezelfde: vrouw-zijn is iets dat moet worden vermeden, terwijl mens-zijn in een generieke en niet-moederlijke vorm moet worden bevorderd.” Haar visie lijkt volgens Gress onschuldig genoeg, maar is later uiteindelijk uitgegroeid tot een situatie waarbij “het concept ‘vrouw’ volledig wordt uitgewist” (p. 41). Gress vat Wollstonecraft’s gedachtegoed samen: “Ze begint met het neutraliseren van het concept van vrouw-zijn, schuift het moederschap opzij en legt zo de basis voor het gelijkstellen van man en vrouw op een manier die elk verschil tussen de seksen ontkent” (p. 42).
Duisternis
Volgens de auteur was het feminisme in de vroegste stadia al “diepgaand beïnvloed door het occulte”. Ook anarchisme en athëisme waren hieraan verbonden. Dit komt door de familierelaties van Mary Wollstonecraft. Mary’s man William Godwin stond bekend als anarchist en was van mening dat het huwelijk de man beperkte en dat het ontbinden hiervan echte vrijheid mogelijk zou maken. Het huwelijk en gezin maakten vrouwen tot slaaf, vond hij.
Percy Bysshe Shelley (1792–1822) trouwde met Mary Wollstonecraft Godwin, de dochter van Mary en William. Na haar huwelijk heette zij Mary Shelley (1797–1851). Percy Shelley hield van meerdere vrouwen tegelijk, het occulte, geheime genootschappen en was overtuigd atheïst. Verschillende relaties van hem stierven door zelfmoord. Volgens Gress had Percy “talloze buitenechtelijke kinderen” verwekt en had hij veel schulden. Percy Shelley was een dichter en borduurde verder op het werk van Godwin en Wollstonecraft en bouwde verder aan een “nieuw icoon van vrouwelijkheid – vrij van mannen en kinderen” (p. 51). Percy Shelley zocht volgens Gress naar geesten en probeerde de duivel op te roepen.
Het occulte en demonische was ook een thema in Shelley’s werk. De satan is voor Shelley “het ideale symbool van romantische rebellie en vrijheid.” Hij zag de duivelse passies als de “tegenpool van de typisch mannelijke kenmerken van orde, rede, wet, hiërarchie, gehoorzaamheid en autoriteit” (p. 52). De Bijbelse geschiedenis over de zondeval, waarin de duivel Eva verleidde tot de eerste zonde, werd door Shelley omgekeerd. Voor Shelley was “God de schepper van alle kwaad en Satan de brenger van het goede”. Hij zag satan als “een icoon van rechtmatige opstand” en wilde daarnaast de band tussen “de vrijheidslievende Satan en alle onderdrukte vrouwen” versterken (p. 53). Mary Wollstonecraft, William Godwin en de beide Shelley’s stonden voor de “vrije liefde”, dat voor hen “de sleutel tot een volledig leven” was (p. 58). Dit leverde hen echter geen stabiele relaties en gezinnen op.
Seneca Falls Convention
Een volgende feministe waar Carrie Gress over schrijft is Elizabeth Cady Stanton (1815–1902). Zij wordt volgens Gress al lang gezien als een van de oprichters van de vrouwenbeweging in de Verenigde Staten. Ook het jeugdleven van Elizabeth was niet ideaal. Haar vader had liever gewild dat Elizabeth een jongen was. Elizabeth ging daarom haar best doen om haar vader te behagen en probeerde alles te doen wat jongens kunnen. Later richtte zij zich op de vrouwenbeweging. In Elizabeth’s tijd kwam het occulte spiritualisme op, waar ze zelf ook bij betrokken was. Spiritualisme, feminisme en vrije liefde ontstonden ongeveer in diezelfde tijd. Alle drie gaven een gevoel van verlossing. Het spiritualisme, de directe communicatie met de geesten, ondermijnde de georganiseerde religie. Het feminisme ‘verloste’ van mannelijke heerschappij. En de vrije liefde ‘verloste’ van de knellende band van de monogamie [2].
Gress meldt dat deze zaken hun oorsprong vinden in New York en dat iedereen die zichzelf in die tijd als radicaal beschouwde, bij al deze zaken betrokken was. Samen met andere vrouwen organiseerde Elizabeth in 1848 in de staat New York de Seneca Falls Convention, de eerste vrouwenrechtenbijeenkomst in de Verenigde Staten. Tijdens deze bijeenkomst werd de Declaration of Sentiments gepresenteerd, waarin werd gepleit voor gelijke rechten voor vrouwen. De bijeenkomst en verklaring waren voor deze vrouwen een groot succes, het zorgde voor een domino-effect. In de Verenigde Staten ontstonden veel andere vrouwengroepen.
The Woman’s Bible
Volgens Gress had Elizabeth Cady Stanton het christelijk geloof uit haar jeugd losgelaten en wilde ze het geloof uitroeien omdat dit volgens haar een bron van slavernij was voor vrouwen. Samen met andere vrouwen schreef ze The Woman’s Bible (in twee delen, 1895/1898). Hierin zet ze veel Bijbelse waarheden op z’n kop. Volgens Stanton zijn de kerk en de clerus (de geestelijkheid) machten “die de emancipatie van de vrouw onmogelijk maken” (p. 76). Stanton is er blij mee dat Eva in de eerste zonde viel. Eva was voor haar een heldin en “Satan een liefdevolle filosofische leraar” (p. 77).
Duisternis wordt mainstream
Volgens Gress zou het spiritualisme uiteindelijk uitsterven, “maar de nieuwe drie-eenheid van feminisme, vrije liefde en occultisme zou voortleven, waarbij het occulte als een rode draad door de beweging zou blijven lopen. (…) Het werd uiteindelijk mainstream, met popsterren als JLo, Beyoncé, Ariana Grande en Halsey, die zichzelf in navolging van Madonna als godinnen uitdossen” (p. 82).
Margaret Sanger en geboortebeperking
De Amerikaanse Margaret Sanger (1879–1966) heeft voor de feministen een belangrijke rol gespeeld in het voorkomen van zwangerschappen. Sanger was verpleegkundige en geloofde dat de wereld beter zou worden als werd voorkomen dat arme en ongezonde kinderen werden geboren. Ze geloofde net als de malthusianen dat de wereld snel overbevolkt zou worden.[3] “Voor Sanger waren geboortebeperking, eugenetische controle en bevolkingskrimp de drie spaken van een betere toekomst” (p. 177). Sanger noemde moeders ‘broedmachines’ en een blok aan het been voor de buurt en de maatschappij. Uiteindelijk richtte Sanger de American Birth Control League op, wat later Planned Parenthood Federation of America zou worden. Planned Parenthood werd het vlaggenschip van de feministische beweging. Deze organisatie maakte abortus makkelijk beschikbaar voor het geval dat anticonceptie niet werkte.
Dit is het eerste artikel van een tweedelige serie over het boek van Carrie Gress. Dit artikel verscheen eerder bij Gereformeerd Venster.
Voetnoten
[1] De Engelse titel luidt: The End of Woman. How Smashing the Patriarchy Has Destroyed Us, 2023.
[2] Monogamie is de relatievorm waarbij iemand één echtgenoot of echtgenote heeft.
[3] Malthusianen zijn volgelingen van de Engelse econoom Thomas Robert Malthus (1766–1834). Malthus voorspelde dat de mensheid door grote bevolkingsaanwas in problemen zou komen. De wereld zou onvoldoende voedsel kunnen produceren voor de steeds groter wordende bevolking. In 1798 schreef Malthus het boek An Essay on the Principle of Population waarin hij zijn zorgen uitte. Malthus was voor seksuele onthouding als manier om de bevolkingsgroei tegen te gaan.
