Theoloog Maaike Harmsen heeft moeite met mijn visie op scheppingsorde, zo bleek uit haar recente bijdrage via Cvandaag. Dat mag uiteraard, maar het is de vraag of haar kritiek hout snijdt. Kennelijk heeft ze mijn boek niet gelezen, want dan zou ze vast niet mij uitspraken in de mond leggen die ik niet gedaan heb. Zoals dat vrouwen ‘overal ondergeschikt moeten zijn aan alle mannen’ – wat een nonsens.
Natuurlijk is mijn buurman niet het hoofd van mijn dochter! Dat de man hoofd is van de vrouw betekent niet dat elke man hoofd is over elke vrouw. Het betekent alleen dat mannen geroepen zijn om leiding te geven en dat dit soms betekent dat een vrouw daarmee te maken krijgt.
Bijbelse hiërarchie
Harmsens betoog is een typisch staaltje van egalitair denken (de visie dat man en vrouw principieel gelijk zijn en in principe hetzelfde moeten kunnen/doen). Dat wordt verpakt als ‘bijbels’, maar dat is het niet. De rangorde/hiërarchie tussen m/v is géén gevolg van de zondeval. Het is een patroon wat vanaf den beginne bij Gods goede schepping hoort. Dat betekent geenszins dat vrouwen minder zijn of mannen meer. Beiden zijn gelijkwaardige beelddragers van God, maar ze zijn wel verschillend en hebben een verschillende roeping. Die ‘rangorde’ wordt op allerlei manieren zichtbaar, zowel voor de zondeval als daarna.
Om een paar voorbeelden te noemen:
- Adam is eerst geschapen (Gen. 2:7, 1 Tim. 2:13).
- Adam is geroepen Eva te beschermen. Het is zijn taak de hof te bewaken (shamar wordt beter vertaald met ‘bewaken’ dan ‘onderhouden’) – niet andersom.
- Adam is geroepen Eva Gods Woord te onderwijzen (Gen.2:16-17; 3:20-3) – niet andersom.
- Eva is geschapen als hulp voor Adam – niet andersom (Gen. 2:18, vgl. 1 Kor. 11:9)
- Adam geeft Eva haar naam (Gen. 2:23, 3:20) – niet andersom.
- Dit patroon blijft vervolgens na de zondeval staan. God spreekt eerst Adam aan, hoewel Eva het initiatief tot de zonde nam (Gen. 3:9).
- God bestraft Adam dat hij naar Eva geluisterd heeft (in plaats van haar te corrigeren, Gen. 3:17)
- De mensheid wordt genoemd naar Adam (Gen. 5:1-2)
- Adam vertegenwoordigt de mensheid in de hof van Eden (Rom. 5:12-21).
In mijn boek toon ik aan dat deze orde als een rode draad door de Schrift heenloopt. Deze orde wordt door Jezus en Paulus niet bekritiseerd of opgeheven, maar op allerlei manieren bevestigt. Natuurlijk, want wat is er mis met goede hiërarchie? Ik weet het, er is veel schadelijke hiërarchie (en de Bijbel bevestigt dat in Genesis 3: 16). Dit mag je echter niet gebruiken als een stok om goede hiërarchie te ontkennen. Het mag voor mevrouw Harmsen een besmet woord zijn, maar dat is het niet. Het is zelfs goddelijk. Er is volgens Elisabeth Elliot een ‘glorieuze hiërarchische orde van ‘gelaagde’ heerlijkheid. Deze begint bij de drie-enige God en daalt – langs engelen en mensen – af tot de laagste creaturen. Hierin vindt elk zijn bestemming tot meerdere glorie van de levende God. Beter kan ik het niet zeggen. En die goddelijke hiërarchie raakt ook de mens, man en vrouw.
Juist in een tijd waarin onder invloed van het postmodernisme alles vloeibaar wordt, helpt de natuur ons in het ontdekken van vaste structuren die God in de werkelijkheid gelegd heeft.
Scheppingsorde
Ik geloof in de scheppingsorde. Daarmee bedoel ik dat de werkelijkheid een door God voorgegeven structuur kent en dat het belangrijk is die structuur serieus te nemen. Om een paar voorbeelden te noemen: God schiep de mens als man en vrouw, seksualiteit hoort bij het huwelijk (en niet daarbuiten), de mens heeft een rustdag nodig, enzovoort. Dat is echter aan mevrouw Harmsen niet besteed. Ze noemt dat ‘natuurlijke theologie’, en dat is heel gevaarlijk volgens haar. Volgens haar tast dat zelfs het gezag van de Schrift aan. Het komt niet uit de Bijbel, maar bij de heidense Aristoteles vandaan. Nou, daar ga je dan, Klaassen…
Maar wees niet bang, mevrouw Harmsen: natuurrecht of natuurlijke theologie (de opvatting dat je Gods bedoeling ook ten dele aan de schepping/het menselijk lichaam/het geweten kunt aflezen) betekent natuurlijk niet dat de Schrift niet het eerste woord heeft, alleen dat de natuur vaak (niet altijd) bevestigt wat we vanuit de Bijbel al weten. Overigens zeg ik dat overduidelijk in het RD-interview waar mevrouw Harmsen naar verwijst. Ik vind haar opvatting trouwens gevaarlijker dan de mijne: ze lijkt te ontkennen dat de natuurlijke openbaring een wezenlijke plaats in Gods bedoeling heeft – een typisch dopers trekje wat de gereformeerde traditie altijd heeft afgewezen.
Trouwens – en veel belangrijker – de Bijbel geeft zelf op allerlei manieren ruimte aan ‘natuurlijke theologie’ (of Romeinen 1 moet toevallig uit je Bijbel gescheurd zijn). Schriftuur en natuur vormen een eenheid, waarbij het primaat natuurlijk altijd bij de Schrift als interpreterend woord van God ligt. Gelukkig is er wereldwijd een brede tendens onder orthodoxe protestanten het belang van natuurlijke theologie (weer) in te zien (zie hier en hier en hier voor een paar publicaties – allemaal uit 2024). Dat is ontzettend belangrijk in een tijdsgewricht waarin men met de Bijbel in de hand ontkent of ontkracht wat Gods schepping laat zien. Denk hierbij aan het biologische gegeven dat de mens een binair wezen is (m/v). Juist in zo’n tijd waarin onder invloed van het postmodernisme alles vloeibaar wordt, helpt de natuur ons in het ontdekken van vaste structuren die God in de werkelijkheid gelegd heeft.
Ik heb gewerkt met vrouwelijke predikanten die maanden uit de running waren vanwege zwangerschapsverlof, wat zich twee jaar later weer herhaalde. Niet bepaald bevorderlijk voor de continuïteit in het gemeenteleven…
M/v
Dat geldt ook de m/v-verhouding. Ja, ik geloof inderdaad dat de verschillende samenstelling van m/v iets zegt over Gods bedoeling met de mens. Dat mannen van nature competitief zijn en fysiek sterker is niet voor niets, maar past bij hun roeping om leiders, werkers, wachters en beschermers te zijn. Dat vrouwen relationeel sterk zijn, een lichaam hebben dat van nature al helemaal afgestemd is om te zorgen, te dienen en te helpen eveneens.
En daarom meen ik dat Gods goede orde betekenis heeft voor wat je als vrouw (en man) doet in het leven. En daarom geloof ik op grond van de Bijbel dat vrouwen niet geroepen zijn om leiding te geven in de kerk of met gezag Gods Woord te onderwijzen. Ook de biologie laat dat zien. Ik heb gewerkt met vrouwelijke predikanten die maanden uit de running waren vanwege zwangerschapsverlof, wat zich twee jaar later weer herhaalde. Niet bepaald bevorderlijk voor de continuïteit in het gemeenteleven…
Studiekeuze
En wat betreft de studiekeuze van meisjes: ik heb helemaal niets gezegd over wat ouders wel of niet zouden moeten zeggen. Ik wijs alleen op het feit dat ideeën consequenties hebben. Wie bestuurs- of bedrijfskunde studeert komt zeer waarschijnlijk terecht in een leidinggevende positie in politiek of bedrijfsleven. Er is een bepaald verband tussen studiekeuze en beroepskeuze. Wat mij betreft zouden ouders en jongeren er goed aan doen dat te beseffen. Dat geldt ook als je een langdurige studie (bijvoorbeeld geneeskunde) gaat doen, terwijl je een relatie hebt. Dat betekent óf een lange relatie voordat je trouwt óf bewust wachten met kinderen (wat me allebei niet goed lijkt).
Ik zou dus een pleidooi willen voeren om bij een studiekeuze niet alleen je gevoel of hart (of hoe je het ook noemen wilt) te volgen, maar ook te denken aan de langetermijneffecten van een studiekeuze. En ja, dat ik mijn vragen heb bij een dergelijke studiekeuze voor een meisje is vooral ingegeven door mijn overtuiging dat je beroep moet stroken met je gender en de roeping die God daaraan verbindt.
Verschil in roeping
De scheppingsorde heeft ook consequenties voor de verschillende roeping die man en vrouw krijgen. Man en vrouwen hebben een gezamenlijk opdracht de aarde te bouwen, te bewaren en te vervullen. Maar ze hebben daarin allebei een verschillende roeping. De vrouw is geschapen als hulp tegenover de man, de man is geschapen als hoofd van de vrouw. Dat verschil in roeping vindt ook zijn weerslag in de verschillende constitutie van man en vrouw. De vrouw is lichamelijk aangelegd op het moederschap en taken die daarbij horen (zorgen, helpen, dienen). De man is door zijn sterkere fysieke bouw meer aangelegd op werken en het beschermen en voorzien van zijn gezin.
Deze verschillende roeping en constitutie zorgt ervoor dat bij vrouwen, meer dan mannen, de blik naar binnen is gericht en bij mannen, meer dan vrouwen, de blik naar buiten.
Hoe important dit is blijkt ook uit de straf die God man en vrouw geeft na hun zonde (Gen. 3). De man wordt geraakt in zijn meest specifieke kwaliteit: werken (‘in het zweet uws aanschijns zult ge uw brood eten’). De vrouw wordt geraakt in haar unieke vermogen kinderen te krijgen (‘met smart zult ge kinderen baren’). Deze verschillende roeping en constitutie zorgt ervoor dat bij vrouwen, meer dan mannen, de blik naar binnen is gericht en bij mannen, meer dan vrouwen, de blik naar buiten.
Patricentraal
Die scheppingsorde inzake m/v is een rode draad door de hele Schrift (zie voor uitvoerige onderbouwing mijn ‘Gods goede orde’, 61-79). Het raakt niet alleen huwelijk en gezinsleven, maar ook het publieke domein. In het huwelijk omdat God de eindverantwoordelijkheid daar neerlegt bij de man als hoofd, in het gezin als vader en in het leidinggeven aan het publieke domein. Vandaar dat het leven in Israël door bijbelgeleerde Daniel Block als ‘patricentraal’ geduid wordt: de vader is de spil in de samenleving. Overigens geldt dat niet alleen voor het oude Israël, de hele antieke beschaving was zo gestructureerd. Feitelijk geldt dit voor de hele westerse cultuur tot in de twintigste eeuw. Emancipatie en feminisme maakten hier een einde aan.
Nu zal ik niet alles willen overnemen wat in die voorbije beschaving als ‘normaal ‘werd beschouwd. Ik geloof echter dat daarin meer goeds was dan in die van vandaag. De moderne westerse beschaving is doordrenkt van progressiviteit en dat doet ons geen goed. De recente zorgwekkende berichten over toenemende problematiek onder onze jongeren (agressie, verslaving, mentale problematiek) kan niet losgezien worden van de teloorgang van het gezin, waar een belangrijk deel op het conto te schrijven is van afwezige moeders (en vaders) die hun carrière of liefdesleven belangrijker vinden dan de zorg en opvoeding van hun kroost. Wie dit niet gelooft, doet er goed aan kennis te nemen van Gabrielle Kuby’s The Abondoned Generation.
Ons m/v-zijn moet gemodelleerd worden naar het beeld van Christus en beheerst worden door christelijke deugden.
Niets mis mee
Nee, er is niets mis met het patriarchaat. Al is het voor mevrouw Harmsen een besmet woord, dat zegt meer over haar vooringenomenheid dan over de juistheid van haar kritiek hierop. Het is inderdaad onderdeel van de ‘orde der dingen’. Het is niet vreemd dat nog steeds de meeste leidinggevende posities in het bedrijfsleven en het publieke domein door mannen worden ingenomen. Alle quota ten spijt: de natuur laat zich niet keren. Want er is niets mis met mannelijkheid. Er is wel iets mis met verkeerd ingezette mannelijkheid. Daar kennen we helaas veel voorbeelden van. Maar dat betekent niet dat mannelijkheid an sich verkeerd is.
Mannelijke agressie en competitie zijn krachten die aan de basis liggen van veel succes. Ook aan de basis veel misbruik. En daarom hebben mannen (en vrouwen net zo goed) bekering nodig naar het beeld van Christus. Ons m/v-zijn moet gemodelleerd worden naar het beeld van Christus en beheerst worden door christelijke deugden. Maar dat betekent geen opheffing van je mannelijkheid of vrouwelijkheid. En ook niet van de verschillende roepingen die God mannen en vrouwen geeft. Veel beter is onze verschillen te erkennen, het mooie ervan te zien en in plaats van deze tegenover elkaar uit te spelen, de plek in te nemen die God ons gegeven heeft en elkaar aan te vullen met onze bijzondere kwaliteiten als man en vrouw.
Dr. M. Klaassen schreef dit opinieartikel voor CVandaag. Aanleiding is de kritiek die hij ontving n.a.v. de presentatie van zijn boek ‘Gods goede orde’ dat onlangs verscheen.
