Nu medisch-ethische kwesties zich toespitsen op abortus provocatus en euthanasie, lijkt anticonceptie een achterhaald thema te worden. Toch heeft het leergezag van de Rooms-Katholieke Kerk hier nog steeds gemotiveerde bezwaren tegen.
Ondanks het feit dat anticonceptie onder katholieken wijdverbreid is, wordt geboorteregeling afgewezen, behoudens periodieke onthouding in bepaalde gevallen. Dat wil zeggen dat het in het kader van verantwoord ouderschap mogelijk is om op deze laatste manier het kindertal te beperken.
Leidend in deze opvatting is de encycliek Humanae Vitae van paus Paulus VI. Deze verscheen in 1968, het jaar waarin de culturele revolutie op haar hoogtepunt was. Directe aanleiding was het op grote schaal in de handel brengen van een nieuwe vorm van anticonceptie: de pil. Zelden heeft een pauselijk schrijven zoveel weerstand ondervonden. De Nederlandse bisschop Beckers kwam op de KRO-televisie vertellen dat echtelieden zelf moesten beslissen of ze de pil zouden gebruiken en ging daarmee lijnrecht in tegen de paus. Steun kreeg Paulus VI alleen uit de conservatieve hoek. De meeste katholieken negeerden de encycliek en trokken hun eigen plan. Geleidelijk raakte Humanae Vitae in vergetelheid.
De pil
Nu, meer dan vijftig jaar na publicatie, speelt zoals gezegd het onderwerp voorbehoedmiddelen nauwelijks meer. De pil is volledig ingeburgerd en condooms worden vooral geassocieerd met de preventie tegen geslachtsziekten bij wisselende contacten. Vrijwel niemand had in 1968 verwacht dat abortus in 2021 op –nota bene– legale wijze zo grootschalig zou plaatsvinden. En hetgeen destijds door beschaafde mensen onder de perversiteiten en abnormaliteiten werd geschaard, wordt nu door velen schouderophalend genegeerd en door een groeiende luidruchtige kliek als norm opgedrongen. Is de vraag of echtgenoten aan geboortebeperking mogen doen in deze context nog wel relevant? Zijn voorbehoedmiddelen daarmee een non-issue geworden?
Wie thans Humanae Vitae leest, verbaast zich over de visie die erin tentoongespreid wordt. Het is niet het benepen boekje van een preutse paus, zoals velen menen die de encycliek niet hebben gelezen. Centraal staat daarentegen het wezen van de liefde. De echtelijke liefde komt van God, van de Vader naar Wie alle vaderschap genoemd wordt (Efeze 3:15). Het huwelijk is door Hem ontworpen om Zijn liefdesplan ten uitvoer te brengen. Man en vrouw vormen een eenheid om elkaar te vervolmaken en om in samenwerking met God nieuw leven te scheppen en op te voeden. In de Rooms-Katholieke Kerk is het huwelijk een sacrament dat de eenheid van Christus en Zijn Kerk weergeeft. Hierdoor heeft de echtelijke liefde tussen een man en een vrouw een aantal specifieke eigenschappen:
- Deze liefde is menselijk, dat wil zeggen zowel zintuigelijk als geestelijk. Het gaat niet in de eerste plaats om gevoelens of instincten, maar om een vrije wilsact waardoor de echtgenoten in lief en leed groeien naar een eenheid van hart en ziel.
- Het gaat om een totale liefde, die bereid is om alles te delen en waar zelfgave de plaats inneemt van berekenende voordelen voor het ego.
- Huwelijkse liefde is trouw en exclusief en duurt tot de dood.
- Deze liefde is vruchtbaar en niet alleen naar binnen gericht. Kinderen zijn de hoogste gave van het huwelijk. Dat betekent niet dat de intieme omgang van man en vrouw verwerpelijk is als er biologisch gezien geen kinderen kunnen komen. In dat geval blijft de daad van belang als uiting en versterking van de eenheid van de echtgenoten.
Vooral dit laatste is van belang: het geeft aan dat seksualiteit in de leer van de Rooms- Katholieke Kerk niet uitsluitend de voortplanting dient en voor het overige zondig zou zijn. Het uiten van wederzijdse oprechte liefde is even belangrijk. De consequentie hiervan is dat het enerzijds van belang is om met elkaars wensen en behoeften rekening te houden (1 Korinthe 7:5) en anderzijds om de goddelijke gave van het leven in dankbaarheid te aanvaarden. Het menselijk leven is heilig omdat het van den beginne af een actie van God de Schepper vereist.
Periodieke onthouding
Paulus VI benoemt vervolgens de immorele wijzen van geboorteregeling. Daar is allereerst abortus, die geheel wordt verworpen. Ook sterilisatie, permanent of tijdelijk (denk aan het zgn. spiraaltje), wordt veroordeeld. En voor wat betreft voorbehoedmiddelen wordt iedere manier om de geslachtsdaad opzettelijk van zijn vruchtbaarheid te ontdoen door de paus afgewezen, ook wanneer het huwelijk al vruchtbaar is, lees: wanneer er sprake zou zijn van een ‘voltooid gezin’. Een uitzondering wordt gemaakt voor geneeskundige handelingen die als onbedoeld bijverschijnsel onvruchtbaarheid hebben.
Periodieke onthouding is acceptabel wanneer man en vrouw daar goede redenen voor hebben, en wel omdat deze methode ons door de natuur wordt aangereikt. Dit in tegenstelling tot methoden die de natuurlijke wijze van voortplanting onderdrukken.
Profetisch
Tot zover de leer van de Rooms-Katholieke Kerk. Vervolgens gaat de paus in op de gevolgen van het toepassen van anticonceptie. Hij wijst allereerst op het stimuleren van echtelijke ontrouw en een algeheel verval van de moraal. In het bijzonder jongeren –die zozeer aan verleidingen bloot staan– moeten worden gesteund om zich aan de morele wet te houden. In plaats daarvan krijgen ze de manier om deze te omzeilen op een presenteerblaadje aangereikt.
Wanneer we dit lezen in het besef dat deze uitspraken dateren uit 1968 wordt het profetisch gehalte duidelijk. De discussie binnen de Kerk ging destijds immers over de pil binnen het huwelijk. De volstrekte immoraliteit waarin we in 2021 verzeild zijn geraakt was toen nog niet te voorzien, al vreesden sommigen dat het de verkeerde kant op ging. Ook andere voorspellingen van Paulus VI zijn uitgekomen. Mannen die gewend zijn geraakt aan anticonceptie verliezen het respect voor vrouwen en maken haar tot voorwerp om hun lusten op bot te vieren. De inmenging door de overheid is een ander risico. Het sturen op beheersing van de bevolkingsgroei vindt momenteel niet alleen in ontwikkelingslanden plaats (waar overigens ook Ngo’s een belangrijke rol in spelen), maar ook in het (nog) vrije Westen worden grote gezinnen ontmoedigd, onder meer door fiscale sturing. Als geboortebeperking wordt overigens ook abortus veelvuldig ingezet. In Nederland is men bezig de ‘flitsabortus’ in te voeren: het afschaffen van de vijf dagen bedenktijd. Ook staat het internationaal financieren van abortus bij sommige Nederlandse politici hoog op de agenda.
Paulus VI roept de Kerk op om pal te staan teneinde de hele morele wet van het huwelijk te onderhouden en te verdedigen. Alleen zo kan een werkelijke menselijke beschaving worden hersteld. De paus realiseert zich dat dit geen gemakkelijke opgave is. Maar de roeping van de Kerk is, om net als haar goddelijke Stichter, ‘een teken dat weersproken zal worden’ te zijn.
