Leestijd: 4 minuten

Grensoverschrijdend gedrag gaat vaak over sekualiteit. Ook machtsmisbruik lijkt steeds vaker voor te komen. Het is goed dat hier aandacht voor is. Tegelijkertijd zit er wel een gevaar aan.

Sinds enkele jaren is er grote aandacht voor grensoverschrijdend gedrag. Organisaties, instellingen en bedrijven leggen zich erop toe om een veilige (werk)situatie te creëren voor hun werknemers. Ook in de kerkelijke wereld is die aandacht merkbaar. Veel kerken en gemeenten zijn ertoe overgegaan om vertrouwenspersonen aan te stellen om het mogelijk te maken dat zaken die mensen als ongewenst ervaren gemeld kunnen worden. Soms gebeuren er dingen die een aantasting betekenen van de persoonlijke integriteit van mensen.

Kerken moeten werk maken van het streven om een veilige kerk te zijn voor iedereen. Een veilige kerk draagt bij aan een heilige kerk, iets waartoe de kerk is geroepen. Voor dat doel zijn gedetailleerde omgangsregels en een gedragscode opgesteld. Maar christenen zouden die regels en die gedragscode niet nodig moeten hebben. Zij kennen de aansporende woorden van de apostel Paulus in Fil. 4:8: ‘Verder, broeders, al wat waar is, al wat eerbaar is, al wat rechtvaardig is, al wat rein is, al wat liefelijk is, al wat welluidend is, als er enige deugd is en als er iets prijzenswaardigs is, bedenk dat.’

Helaas komen ook in de kerk grensoverschrijdende ervaringen voor. Soms gebeurt dit in een pastorale relatie; soms gebeurt dit omdat iemand een opmerking maakt, die als niet respectvol wordt ervaren. Bijvoorbeeld als een man tegen een vrouw zegt: “Wat ben jij een mooie vrouw”. Deze opmerking is grensoverschrijdend, of de man dit nu mét of zónder bijbedoeling zegt. In de kerk moeten we elkaar daarop kunnen en durven aanspreken.

Machtsmisbruik

Naast de categorie seksueel grensoverschrijdend gedrag, waar dit bovenstaand ‘compliment’  ook toe gerekend wordt, is er het machtsmisbruik waarvan mensen beticht kunnen worden. We ‘zoomen’ eerst ‘uit’ naar de seculiere wereld om ten slotte ‘in te zoomen’ op de christelijke wereld vanuit het gegeven dat als het regent in de wereld, het daarna al gauw ‘drupt’ in de kerk. Uit de vele seculiere voorbeelden noemen we de volgende.

Khadija Arib
Oud-Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib kreeg te maken met anonieme klachten, toen ze na die periode (2015-2021) weer gewoon kamerlid werd. Ze werd ervan beschuldigd dat zij tijdens haar voorzitterschap misbruik van haar macht maakte en een waar schrikbewind voerde. Er is het zware vermoeden dat deze anonieme klachten afkomstig waren uit de koker van de griffie van de Tweede Kamer.

Zij werd namelijk beoogd voorzitter van een parlementaire onderzoekscommissie en dat was voor de ambtelijk top van de griffie onoverkomelijk. Het onderzoek naar Aribs misdragingen loopt nog steeds en inmiddels ‘bungelt’ de oud-Tweede Kamervoorzitter ‘hangende’ (sic!) het onderzoek.

Dát kan dus ook! Een tot dader gemaakt iemand wordt slachtoffer! Anonieme berichten tegen iemand, waar hij of zij zich niet tegen kan verweren, knakken een reputatie. Wat een schimmig en stiekem gedoe met één of meer geheime vergaderingen om iemand het zwijgen op te leggen. ‘Cancellen’ heet dat in onze tijd. Iemand wegwerken! Zelf noemt zij het ‘een politieke afrekening’.

Jaap van Zweden
Misschien een duidelijker geval van iemand die met klachten te maken kreeg, is de Nederlandse topdirigent Jaap van Zweden. Men beschuldigt hem van grensoverschrijdend wangedrag tegenover orkestleden. Hij zou bepaalde musici kleineren en openlijk voor schut zetten als zij, naar zijn mening, ondermaats presteerden. Beelden van scheldpartijen waren in tv-uitzendingen schokkend om te zien.

Jaap van Zweden leidt doorgaans een reizend leven langs de vele concertzalen van de wereld. Het is zijn taak om in enkele repetities tijd een orkest tot grote hoogtes te brengen. Daarbij staat hij zelf onder grote druk en erkent dat hij daardoor wel eens uit zijn slof kan schieten. In een interview zegt hij dat hij dan teleurgesteld was dat orkestleden niet honderd procent waren voorbereid. Hij betreurt het nu dat musici daar psychisch last van hebben ondervonden en bood zijn excuses aan.

Han van Krieken
Een derde voorbeeld uit de seculiere wereld is de situatie van Prof. Han van Krieken, rector magnificus van de Radboud Universiteit Nijmegen. Kort voor de viering van het 100-jarige bestaan van de universiteit wist hij zich genoodzaakt ontslag te nemen. Er was een melding ingebracht vanwege seksueel grensoverschrijdend gedrag van iets dat zich vijf jaar eerder zou hebben voorgedaan. Volgens hem was dat een betreurenswaardig misverstand en had hij, toen hij door de gedupeerde na enkele dagen werd benaderd, zijn verontschuldigingen aangeboden. Maar de redactie van de Gelderlander kreeg er vijf jaar later lucht van en pakte breed uit vlak vóór de jubileumviering. De drang om te willen publiceren was groter dan de wens om aan waarheidsvinding te doen.

Dr. Paul Visser
Nu een situatie die ik ten slotte als voorbeeld wil noemen uit de christelijke wereld (het ‘druppen’ in de kerk): de op-non-actief-stelling van dr. Paul Visser als PKN-predikant in Rotterdam. Tegen hem zijn vier klachten ingebracht, waarvan één door een onderzoeksinstantie (Classicaal College van Opzicht) gegrond is verklaard. De drie overige aanklachten zijn bekend bij deze instantie, die heeft zich geïsoleerd in de beslotenheid van het eigen beraad. De Rotterdamse kerkenraad waarschuwt voor lukrake speculatie over de mogelijke redenen voor zijn op-non-actief-stelling en zegt daarover dat zij dit rekent tot de categorie van ‘lichte tucht’.

Toch kan ik er niet aan ontkomen om vanuit mijn expertise (in 2020 verdedigde ik een dissertatie op dit moeilijke terrein) mijn eigen gedachten over de situatie van deze PKN-predikant in Rotterdam te laten gaan. Betreft dit hier zijn attitude in het pastoraat of iets wat mensen tegenstaat in zijn prediking? Is zijn overredingskracht de angel? Ik wens het College voor het Opzicht, dat hierover moet oordelen, veel wijsheid toe. Voor dr. Paul Visser hoop ik dat hij niet nog maanden moet ‘bungelen’.

Een nieuw wapen?

De vraag die hieruit oprijst is: wordt nu ‘grensoverschrijdend gedrag’ het nieuwe wapen om mensen monddood te maken? Gaat dit het nieuwe ‘normaal’ worden? Als predikers de scherpte van Gods Woord naar voren brengen in prediking en pastoraat worden zij dan het slachtoffer van een maatschappelijke tendens, die steeds meer ingang vindt en populairder wordt? Dan vrees ik voor de vrijheid van de prediking van Gods Woord. Dat is mijn grootste zorg!

---

Ds. Yme Horjus (gepromoveerd op het onderwerp ‘tucht’ in de dissertatie: Elkaar Aanspreken)